Ludność Polski

LUDNOŚĆ POLSKI

Zróżnicowanie narodowościowe

Polska jest jednym z najbardziej jednolitych narodowościowo krajów w Europie. Obecnie w Polsce zamieszkuje około 1 mln mieszkańców innej narodowości niż polska, to daje ok. 2,5%.

Mniejszością narodową w Polsce, jest grupa obywateli polskich, która spełnia następujące warunki:

jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej
w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją
dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji
ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę
jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat
utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie

Polskę zamieszkują przedstawiciele 9 mniejszości narodowych:

Białorusini
Czesi
Litwini
Niemcy
Ormianie
Rosjanie
Słowacy
Ukraińcy
Żydzi

Wg prawa obowiązującego w Polsce mniejszością etniczną jest grupa obywateli polskich, która spełnia następujące warunki:

jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej
w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją
dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji
ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę
jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat
nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie

Za mniejszości etniczne w Polsce uznaje się następujące mniejszości:

karaimską
łemkowską
romską
tatarską

Ogółem te mniejszości stanowią 1,5% obywateli polskich.

Karaimi polscy – niewielka mniejszość etniczna pochodzenia tureckiego, wyznająca karaimizm, przybyła w średniowieczu ze swych pierwotnych siedzib na Krymie na ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rusi Czerwonej. Współcześnie jedna z czterech uznanych prawnie mniejszości etnicznych w Polsce, żyjąca w rozproszeniu na terenie całego kraju.

Łemkowie – wschodniosłowiańska grupa etniczna, do okresu wysiedleń w latach 1945–1947 (wysiedlenia do ZSRR, akcja „Wisła”) zamieszkująca w zwartej grupie obszar Łemkowszczyzny. Obecnie niewielka ich część mieszka w historycznej ojczyźnie, pozostali żyją rozproszeni głównie na terenie Polski, Słowacji i Ukrainy.

Romowie, potocznie Cyganie (nazwa własna w języku romskim Roma lub Rroma, Rromani w zależności od dialektu) – nieterytorialny naród lub grupa etniczna pochodzenia indyjskiego, której członkowie tworzą diasporę zamieszkującą większość państw świata.

Romowie stanowią społeczność wysoce zróżnicowaną pod względem językowym oraz kulturowym, a także zajmującą rozmaite nisze w ekonomiczno-społecznej strukturze krajów zamieszkania. Mimo takiej niejednolitości czynnikiem wspólnym dla większości tradycyjnych grup jest przestrzeganie zwyczajów, wynikających z subiektywnego rozumienia zasad romskiej kultury.

Tatarzy – grupa ludów tureckich z Europy wschodniej oraz północnej Azji. Wywodzą się z terenów północno-zachodniej Mongolii i rejonu Bajkału, prawdopodobnie spokrewnieni są z Połowcami i Kipczakami. Weszli w skład imperium Czyngis-chana i jako element wieloetnicznej armii mongolskiej brali udział w wyprawach na Europę, przez co słowo „Tatarzy” stało się na Zachodzie synonimem Mongołów.

Po rozpadzie imperium mongolskiego utworzyli szereg państw w jego zachodniej części, m.in. Złotą Ordę, Chanat Astrachański, Chanat Kazański, Chanat Syberyjski, Chanat Krymski. W XIV wieku przyjęli sunnicką wersję islamu. Społeczności tatarskie można obecnie spotkać w Polsce, na Litwie i Białorusi. Tatarzy w Polsce najliczniej zamieszkują Podlasie (w tym Białystok, gdzie żyje ich około dwóch tysięcy) oraz Trójmiasto. W Bohonikach i Kruszynianach na Białostocczyźnie oraz w Gdańsku znajdują się ich meczety.

Dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r.

W Narodowym Spisie Powszechnym z 2011 roku narodowość polską zadeklarowało 97,09% ankietowanych (wliczając osoby deklarujące również drugą narodowość). 871,5 tys. osób (2,26%) zadeklarowało dwie narodowości – polską i niepolską, w tym 788 tys. (2,05%) polską jako pierwszą, a 83 tys. (0,22%) polską jako drugą. 596 tys. osób (1,55%) zadeklarowało wyłącznie niepolską narodowość, z czego 46 tys. osób (0,12%) zadeklarowało dwie niepolskie narodowości.

Najbardziej liczną spośród mniejszości narodowych są polscy Niemcy. Zgodnie ze spisem 2011 roku, jest ich prawie 150 tysięcy. Mieszkają w zwartych grupach na terytorium województw opolskiego i śląskiego, a więc ziem należących dawniej do Rzeszy. Całkiem duża liczba oraz zwarte zamieszkanie pozwalają tej grupie na posiadanie stałego przedstawiciela w Sejmie (w tej kadencji poseł mniejszości niemieckiej Ryszard Galla jest jedynym przedstawicielem wszystkich mniejszości w Polsce, chociaż wcześniej Ukraińcom i Białorusinom udawało się wprowadzić swych przedstawicieli. Niemcy realizują duże i nowoczesne projekty kulturalne, czemu sprzyja pomoc finansowa udzielana przez Berlin. Aż w 22 gminach Polski stoją dwujęzyczne tablice z nazwami miast i wsi – po polsku i po niemiecku.

Po Ukraińcach, których w Polsce jest 50 tysięcy, na trzecim miejscu, z niewielką różnicą pod względem liczebności, jest mniejszość białoruska (prawie 47 tysięcy osób). Białorusini mieszkają w południowej części województwa podlaskiego, i, co ciekawe dla Ukraińców, w powiecie bielskim i hajnowskim etniczne terytorium Białorusinów stopniowo przechodzi w terytorium ukraińskie. O tyle stopniowo, że w jednej rodzinie brat może być Białorusinem, a siostra Ukrainką, przy czym rozmawiają w tej samej gwarze. Polskie komunistyczne władze uważały wszystkich prawosławnych mieszkańców tych ziem za Białorusinów, jednak w ostatnich latach widoczne jest tu ukraińskie odrodzenie, na skutek którego od białoruskiej mniejszości „odłączyła się” znaczna część Ukraińców. Co ciekawe – tu także są dwujęzyczne tablice z nazwami wsi, ale napisano je w miejscowej gwarze i trudno powiedzieć, czy napis jest po białorusku czy po ukraińsku.

Kolejne miejsce, z 17 tysiącami osób, zajmują polscy Romowie. Mieszkają na południu i wschodzie Polski, mają albo wschodnie (mołdawskie), albo południowe (węgierskie) pochodzenie. Grupa Kełderasze przybyła do Polski w XIX wieku, a jej przedstawiciele są wyznania prawosławnego (wszystkie inne grupy to Katolicy). W odróżnieniu od Słowacji, Rumunii czy Węgier, Romowie w Polsce są dosyć dobrze integrowani w polskim społeczeństwie.

Społeczność Rosjan w Polsce liczy 13 tysięcy osób. Mieszkają w stolicy oraz na Podlasiu. Rosjanie to zróżnicowana społeczność, są tu staroobrzędowcy, którzy uciekali przed carską władzą, potomkowie białej emigracji po bolszewickimi przewrocie 1917 roku, osoby, które przyjechały na budowy okresu komunizmu w latach 50-tych XX wieku.

Jedną z ciekawszych grup są Łemkowie (10,5 tysiąca). Po pierwsze, Łemkowie mogą się uważać albo za część Ukraińców, albo za odrębną grupę i na tym tle dochodzi w społeczności do poważnej różnicy zdań. Wspomniana liczba 10,5 tysiąca odnosi się do tych, którzy uważają się za odrębny naród (Łemków – Ukraińców w spisie zalicza się zazwyczaj jako Ukraińców). Mieszkają w województwie małopolskim oraz na zachodzie Polski.

Polscy Litwini mieszkają w zwartych skupiskach w powiecie sejneńskim, przy granicy z Litwą i dobrze zachowują znajomość języka litewskiego (w powiecie jest ich ponad 70%). Ich liczba, podobnie jak polskich Żydów to 7,5 tysiąca osób. Żydzi są mocno spolonizowani – w przypadku współczesnych polskich Żydów przeważnie istnieje zjawisko zerwania nici międzypokoleniowej, spowodowanej Holocaustem oraz antysemicką polityką, stąd też wynika zerwanie znajomości języka i zwyczajów.

Nielicznymi grupami są polscy Czesi i Słowacy, którzy mieszkają w przygranicznych gminach na południu Polski oraz polscy Tatarzy i Karaimi (Podlasie), których liczba to jedynie kilkaset osób, ale pamięć o nich jest częścią pamięci o czasach pierwszej Rzeczypospolitej, gdy przedstawicieli tych narodów zapraszano na służbę do polskich możnowładców.

Zróżnicowanie ludności Polski ze względu na wyznanie

Zróżnicowanie religijne

W Polsce działają formalnie 163 wyznania religijne – wynika z najnowszych danych Głównego Urzędu Statystycznego. Najwięcej wyznań należy do grupy wyznań protestanckich (79) oraz orientalnych (19). Wyznań katolickich jest dziewięć. Prócz Kościoła rzymskokatolickiego są to: Kościół greckokatolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, Kościół neounicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego, Kościół ormiański (obrządek ormiańskokatolicki), Kościół Polskokatolicki w RP, Kościół Starokatolicki Mariawitów, Kościół Katolicki Mariawitów w RP, Kościół Starokatolicki w RP oraz Polski Narodowy Kościół Katolicki w RP. Do najmniejszych wspólnot, odnotowanych w raporcie, należy Zakon Braci Zjednoczenia Energetycznego (około 100 członków). Są też związki wierzących w słowiańskie bóstwa pogańskie: Rodzimy Kościół Polski (około 2 tys. członków) i Rodzima Wiara (nieco ponad 200 członków).

Liczbę katolików w Polsce można oszacować na 35 mln. Drugim pod względem wielkości wyznaniem jest Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, z 504 tys. wiernych. Natomiast trzecią pozycję zajmuje Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe (Świadkowie Jehowy), ze 127 tys. wiernych.

W Polsce dominującą religią jest chrześcijaństwo, a przede wszystkim katolicyzm.

Dane GUS na koniec 2011 roku

katolicyzm – 86,9% (gł. Kościół rzymskokatolicki – 86,7%, Kościół greckokatolicki – 0,14%, starokatolicyzm – 0,12%)
prawosławie – 1,31% (gł. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – 1,31%)
protestantyzm – 0,38% (gł. luteranie i ewangelicy reformowani – 0,18%, zielonoświątkowcy – 0,09%, pozostali ewangelikalni chrześcijanie – 0,07%, adwentyści i inne grupy – 0,04%)
Świadkowie Jehowy – 0,34%
buddyzm – ok. 0,04%
islam – 0,013%
rodzimowierstwo– ok. 0,01%
judaizm – 0,004%

Dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. przedstawia poniższy wykres

Zróżnicowanie ludności Polski ze względu na język

Organizacje skupiające przedstawicieli mniejszości mają prawo do organizowania szkół mniejszościowych bądź klas dwujęzycznych w szkołach polskich. Ustawa gwarantuje też używanie języka mniejszości jako języka pomocniczego obok języka urzędowego (polskiego). Jako warunek stawia się liczbę mieszkańców gminy należących do mniejszości, której język ma być używany, nie mniejszą niż 20% ogólnej liczby mieszkańców gminy.
Mniejszości mogą używać swojego języka w pisowni nazwisk i imion, w życiu publicznym i prywatnym.

Za język regionalny w rozumieniu ustawy, zgodnie z Europejską Kartą Języków

Regionalnych lub Mniejszościowych, uważa się język, który:

1) jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa;

2) różni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego języka państwa, ani języków migrantów.

Językiem regionalnym w rozumieniu ustawy jest język kaszubski. Kaszubi to etniczna grupa na północy Polski, a Warszawa dosyć długo traktowała ich język jako gwarę (zgodnie z ostatnim spisem, Kaszubów jest 233 tys.). Gdy Polska, wstępując do Unii Europejskiej, unifikowała tę kwestię, musiała uznać kaszubski za język regionalny. Obecnie przyznania takiego statusu żądają także Ślązacy, którzy mieszkają na południu kraju, ale nadal uważa się ich mowę za gwarę, a samych Ślązaków za część polskiego narodu. Prawie 850 tys. osób określiło się w ostatnim spisie jako Ślązacy.

W spisie ludności 2011 r., podobnie jak w poprzednim spisie z 2002r., obok pytania

o przynależność narodowo-etniczną zadawano pytanie o język używany w kontaktach domowych, które dawało respondentom możliwość wymienienia dwóch języków niepolskich, niezależnie od tego, czy były one używane z językiem polskim, czy też nie. Na podstawie wstępnych wyników badania spisowego można stwierdzić, że w zdecydowanej większości ludność Polski posługuje się w kontaktach domowych językiem polskim. Używanie tego języka zadeklarowało bowiem w sumie 36 410 tys. osób, co stanowi 94,5% ogółu ludności., a większość tego, bo około 35 681 tys. czyli 92,6%, posługuje się nim jako jedynym . Osoby posługujące się w kontaktach rodzinnych językiem innym niż polski stanowiły zbiorowość liczącą 889 tys. (2,31%), przy czym najczęściej stwierdzano, iż jest on używany na przemian z językiem polskim – 729 tys. (1,9%). Znacznie rzadziej badani stwierdzali, iż rozmawiają w domu wyłącznie w jednym lub dwóch językach niepolskich – ok. 160 tys. (0,4%) osób.

Ludność według języka używanego w domu w 2011 r.

Ludność ogółem 38 512 000 - 100,00%

Wyłącznie polski 35 681 000 - 92,65%

Polski i niepolski(e) – razem 729 000 - 1,89%

polski i jeden niepolski 692 000 - 1,80%

polski i dwa niepolskie 37 000 - 0,09%

Wyłącznie niepolski(e) – razem 160 000 - 0,42%

jeden niepolski 155 000 - 0,40%

dwa niepolskie 5 000 - 0,01%

Nieustalony 1 942 000 - 5,04%

w tym:

nieobecni przebywający za granicą co najmniej 12 miesięcy 1 298 000 - 3,37%

Polski – razem 36 410 000 - 94,54%

Niepolski – razem 889 000 - 2,31%

Na podstawie wstępnych wyników spisu dotyczących języka używanego w kontaktach domowych, można zauważyć, że do najczęściej wymienianych języków innych niż polski należą: śląski (509 tys.) i kaszubski (106 tys.).

Zróżnicowanie ludności Polski ze względu na kulturę

Grupa etnograficzna – grupa ludzi zamieszkujących określony obszar geograficzny, którzy wyróżniają się spośród okolicznej ludności swoistymi cechami kulturowymi i mają świadomość przynależności do swojej grupy poprzez odczuwaną odrębność kulturową.

Przywołane cechy kulturowe powodujące powstanie świadomości więzi społecznej to między innymi: etnogeneza, język, obszar zasiedlenia i gospodarka, tożsamość kulturowa i świadomość narodowa, wspólnota historyczna, wspólnota wyznaniowa, siła więzi społecznych.

Etnografowie wydzielają grupy etnograficzne na podstawie wąskich, umownych i najczęściej subiektywnych kryteriów.

W Polsce wprowadzono podział regionalny pomiędzy większe zespoły grup etnograficznych, zwane także pierwotnymi lub zasadniczymi grupami etnograficznymi. Wśród nich są Łęczycanie i Sieradzanie, Małopolanie, Mazowszanie, Mazurzy i Warmiacy, Pomorzanie, Ślązacy, Wielkopolanie i grupy kresowe. W podziałach wyróżnia się także starą grupę Kujawiaków, która wywodzi się od Wielkopolan, ale ma wpływy kultury mazowieckiej. Istnieją także małe grupy pośrednie, mające wpływy dwóch różnych grup zasadniczych np. Mazurzy wieleńscy, Hazacy.

Mieszkańcy Polski żyją obecnie w tradycyjnych i historycznych regionach geograficznych. Największe obszary historyczno-geograficzne to: Mazowsze, Pomorze, Wielkopolska, Małopolska, Warmia, Mazury i Śląsk. Wyróżnia się także mniejsze na obszarach pośrednich i przygranicznych.

W niektórych regionach miejscowe grupy etnograficzne utrwaliły do dziś dnia potrzebę zachowania lokalnej tradycji i kultury. Na przykład w Zakopanem, w rejonie Podhala, można spotkać ludzi noszących charakterystyczne stroje, wykonujących muzykę oraz posługujących się specyficznym regionalnym dialektem, który można usłyszeć w każdej wsi. Autentyczny folklor można również odnaleźć w regionie Kurpiowszczyzny i Łowicza.

Współcześnie konstruowana samoidentyfikacja wymaga od poszczególnych jednostek częstego dokonywania wyborów elementów własnej osobowości. Zróżnicowanie kulturowe czy ambiwalencja orientacji narodowej to stałe charakterystyki ludności rodzimej np. Śląska, czy Mazur. Natomiast tożsamość i identyfikacja kaszubska ma charakter wyraźnie kulturowo-regionalny, nie wykluczający przyjmowania dominującej tożsamości narodowej polskiej.

Podział grup etnograficznych ludności polskiej
Grupa zasadnicza	Grupa etnograficzna
Łęczycanie i Sieradzanie	Łęczycanie, Sieradzanie
Małopolanie	Babiogórcy, Borowiacy Sandomierscy, Górale krośnieńscy, Górale pienińscy, Górale sądeccy, Górale żywieccy, Czarni Górale, Kliszczacy, Krakowiacy, Lachy Sądeckie, Lasi, Lasowiacy, Orawiacy, Pichacze, Podhalanie, Posaniacy, Sandomierzacy, Spiszacy, Zagórzanie, Lubliniacy, Rzeszowiacy, Pogórzanie
Mazowszanie	Bojarzy Międzyrzeccy, Księżacy łowiccy, Kurpie, Mazurzy północni, Mazurzy (właściwi), Poborzanie, Podlasianie (Mazurzy podlascy)
Mazurzy i Warmiacy	Mazurzy(pruscy) , Warmiacy
Pomorzanie i Kaszubi	Borowiacy Tucholscy, Bylacy, Chełminiacy, Dobrzyniacy, Gochowie, Kaszubi, Kociewiacy, Kościerzacy, Kosznajdrzy , Krajniacy, Krubanie, Lasacy (Lasowiacy), Lesacy, Lubawiacy, Morzanie, Nadwiślacy, Słowińcy
Ślązacy	Bytomiacy, Górale czadeccy, Górale śląscy, Jacki jabłonkowskie, Górzanie, Krawaki, Lachy śląskie, Morawcy, Opolanie, Raciborzanie, Wałasi
Wielkopolanie	Pałuczanie, Porzeczanie , Poznaniacy, Taśtacy, Wielkopolanie północni, grupa babimojsko-międzyrzecka (Chwalimiacy)
Grupy kresowe	Dolinianie,grupa Iwowsko-Tarwowska , grupa chełmska, grupa wileńska, grupa przemyska

Mapa grup etnograficznych

Gwary w Polsce

Mapa grup etnicznych